وسایل لازم در مرحله جفت گیری ملکه
در مرحله جفت گیری ملکه نیز ابزارها و امکاناتی خاص استفاده می شود که مهمترین آنها در این بخش معرفی می‌گردد.
کندوی جفت گیری و انواع آن
کندوهای جفت گیری در مراحل انتهایی پرورش ملکه به کار گرفته می‌شوند. معمولاً شاخون ده روزه را به کندوهای جفت گیری معرفی می‌کنند تا ملکه پس از چند ساعت متولد شود و پس از طی دوره بلوغ، جفت گیری آن در فضا انجام شود. ملکه پس از بازگشت به کندو و پس از دو تا چهار روز تخم‌گذاری خود را آغاز می‌کند.
پس از طی این مراحل و گذشتن ۲۴ ساعت از مرحله تخم‌ریزی، ملکه را از کندو خارج و شاخون دیگری جایگزین آن می‌کنند. در این مرحله می‌توان کندوهای ججفت گیری متفاوتی را به کار گرفت. انتخاب نوع کندو به عوامل گوناگونی مانند شرایط اقلیمی، امکانات زنبوردار و ظرفیت تولید ملکه بستگی دارد.
کندوهای استاندارد تقسیم شده
کندوهای لانگستروت معمولی را با استفاده از فیبر یا تخته سه لایی به چند قسمت تقسیم می‌کنند که هر قسمت با یک دریچه به خارج کندو راه دارد و برای جفت گیری ملکه از آنها استفاده می‌شود. کندوهای جفتگیری دو قسمتی رایج‌ترین کندوهای تقسیم شده هستند که در مرحله جفت گیری استفاده می‌شوند.
در کندوهای دو قسمتی با یک قطعه فیبر، کندو را به دو قسمت تقسیم می کنند و دو دریچه پرواز در دو طرف مخالف یکدیگر در کندو نصب می‌کنند تا زنبورها برای رفت و آمد از آنها استفاده کنند که در هر طرف چهار قاب معمولی قابل استفاده است . معمولا بدنه ندو در دو طرف دارای رنگ های متفاوت است که جهت یابی را برای ملکه آسان کند.
گاهی با استفاده از دو لایه فیبر فضای داخل کندو را به سه بخش تقسیم می‌کنند که در هر کندوچه سه قاب معمولی استفاده می‌شود و علاوه بر دریچه‌های پرواز در دو طرف مخالف از یکی دیگر از بدنه‌های اطراف کندو برای نصب دریچه پرواز سوم استفاده می‌شود.قسمت بالای این کندوها را با برزنت یا تخته پوشانده و از یکدیگر جدا می‌کنند و درب اصلی روی کندو قرار می‌گیرد.
کندوهای جفت گیری استاندارد تقسیم شده مزایای بسیاری دارد که مهمترین آنها عبارت است از، درصد پذیرش بالای ملکه به علت جمعیت جوان مناسب، تحمل شرایط سخت اقلیمی در مناطقی که تفاوت دمای شب و روز زیاد است و امکان استفاده از قابهای آن در تشکیل کندوهای معمولی دیگر. اما مهمترین عیب آنها این است که به دلیل جمعیت فراوان، هزینه تولید ملکه بالا می‌رود.
کندوهای جفت گیری پنج قابی استاندارد
عرض این کندوها نصف کندوهای استاندارد هستند و ظرفیت پنج قاب معمولی را دارند. این کندوها دارای جمعیت مناسب و قدرت پذیرش بالا هستند و شرایط اقلیمی دشوار را تحمل می‌کنند و ضمن دارا بودن این مزایا امکان اختلاف جمعیت در آنها با کلنی های دیگر وجود ندارد و به دلیل وزن سبک، نقل و انتقال آنها به آسانی صورت می گیرد. از معایب مهم این کندوها هزینه بالای تولید ملکه در آنهاست، چون در این روش نیز جمعیت لازم برای پرورش ملکه خیلی زیاد است.
کندوهای جفت گیری استاندارد، تقسیم شده در جهت طولی و عرضی (چهار قسمتی)
این کندوها، کندوهای استاندارد معمولی هستند که از جهت طولی و عرضی با فیبرهایی تقسیم‌بندی شده و مجموعاً چهار کندوچه جفت گیری به وجود می‌آورند که از هر چهار طرف کندو، دریچه پرواز دارد و هر دریچه مربوط به یکی از کندوچه های جفت گیری است. در این کندوها نیز هر وجه کندو به یک رنگ است تا ملکه ها هنگام بازگشت بتوانند به آسانی کلنی خود را تشخیص دهند.
از مزیتهای مهم این کندوچه، اقتصادی بودن آن به دلیل نیاز به جمعیت کمتر است. ضمنا یافتن ملکه در زمان بازدیدها به آسانی انجام می شود، ولی چون در این کندوها باید از قاب های کوچک استفاده شود، قابهای آنها پس از پایان فصل پرورش ملکه، در کندوهای معمولی قابل استفاده نیست و نگهداری پوکه های آنها برای سال‌های بعد ضروری و پر هزینه است. در این روش امکان اختلاط جمعیت کلنی ها نیز وجود دارد. این کندوها به دلیل ظرفیت محدود و در نتیجه جمعیت کلنی‌ها، در مناطقی که اختلاف دمای شب و روز زیاد باشد قابل استفاده نیست.
در شرایط خاص آب و هوایی شمال، امکان استفاده از این کندوچه ها وجود دارد و پرورش دهندگان این منطقه با استفاده از این کندوچه‌ها می‌توانند به تولید ملکه بپردازند. البته طی سال های اخیر قابهای کوچک این کندوچه‌ها طوری طرحی شده‌اند که دو تا سه قاب کوچک مورد استفادع در این کندوچه‌ها قابل جاگذاری در یک قاب بزرگ و معمولی باشد و به این ترتیب مورد استفاده در این کندوچه‌ها قابل جاگذاری در یک قاب بزرگ و معمولی باشد و به این ترتیب امکان استفاده از آنها در کندوی معمولی برای استفاده از شفیره‌ها و عسل آنها میسر خواهد بود.
کندوچه های جفتگیری مجزا (نوکلئوس)
این کندوچه ها به ابعاد گوناگون و با ظرفیت‌های متفاوت طراحی می شوند و دارای قابهای کوچک و شربت‌خوری است. این نوکلئوس‌ها نیز مانند کندوچه‌های قبلی به جمعیت کم نیاز دارند که این ویژگی از مزایای مهم و اقتصادی آنهاست و هزینه ملکه تولید شده را کاهش می‌دهد.
عدم اختلاط جمعیت با کلنی‌های دیگر از مزایای دیگر این کندوچه‌هاست. ولی از محدودیت های مهم این کندوچه ها عدم امکان استفاده از آنها در شرایط آب و هوایی گوناگون است. در واقع این کندوچه ها را فقط در مناطقی می‌توان استفاده کرد که اختلاف دمای شب و روز در فصل پرورش ملکه کم باشد. مناطق معتدل شمال کشور از مناطقی است که این کندوچه ها در آنها قابل استفاده می‌باشند.
عدم امکان استفاده از قابهای کوچک این کندوچه‌ها در کندوهای استاندارد نیز از معایب دیگر آنهاست که البته با استفاده از روش ذکر شده در قسمت قبل می توان از آنها نیز استفاده کرد.
آجری حمل سلول ملکه
این وسیله برای انتقال سالم و مطمئن شاخون‌ها به کندوهای جفت گیری به کار می رود که تخته‌های به شکل مکعب مستطیل به طول ۲۲، عرض ۱۳ و ارتفاع ۹ سانتیمتر می‌باشد. روی این تخته تعداد زیادی حجره برای قرار گرفتن شاخون‌ها تعبیه شده است.
شاخون‌ها به گونه ای درون این حجره ها قرار می‌گیرد که در زمان انتقال صدمه‌ای به آنها وارد نمی‌شود. در زمان انتقال قسمت اصلی شاخون درون حجره جای گرفته و قسمت مومی پایه شاخون ها روی لبه‌های حجره و روی آجری قرار می گیرد.
برای انتقال شاخون‌ها معمولا پارچه ای نیز روی آجری قرار می دهند و شاخونهای بریده شده و آماده تولد را از کلنی انکوباتور به زنبورستان کندوهای جفتگیری منتقل می‌کنند و به ترتیب به هرر یک از کندوهای جفتگیری یک یا دو شاخون معرفی می نمایند.
فنر محافظ شاخون
پس از تخم ریز شدن ملکه، معمولاً آن را برای فروش آماده می کنند و شاخون جدید در کندوچه جفتگیری، جایگزین ملکه قبل می گردد. در این مرحله به دلیل وجود تخم و لارو های جوان ملکه تخم ریز قبلی، پذیرش شاخونهای جدید کاهش می یابد. برای جلوگیری از نابودی شاخون ها مرحله دوم و مراحل بعد، استفاده از فنر شاخون بسیار مؤثر و کارساز است.
فنر شاخون وسیله ای است به شکل مارپیچ که طول آن ۲/۸، عرض آن در قسمت بالا ۲/۲ و در قسمت پایی ۰/۸۵ سانتی متر است و شاخون به آسانی داخل آن قرار می‌گیرد. قسمت بالای فنر شاخون با قطعه ای فلزی پوشیده می‌شود و قسمت پایی فنر نوک شاخون بیرون می ماند.
چون زنبورهای کارگر شاخون‌ها را از قاعده خراب و ملکه را نابود می کنند بنابراین با استفاده از فنر شاخون، بخش قاعده ای شاخون محفوظ می ماند و از نابودی آن جلویری می‌شود. این شیوه در موفقیت پرورش دهندگان در مرحله دوم و مراحل بعدی معرفی شاخون بسیار موثر است و درصد پذیرش شاخون های معرفی شده را بالا می برد.
قفس حبس شاخون
در مراحل پرورش ملکه، در زمانی که شاخونهای آماده معرفی به کلنی های جفتگیری به تعداد زیاد در کلنی انکوباتور وجود دارد، تولد ملکه های داخل شاخون ها به دلیل استفاده از لاروهای با سنین متفاوت در زمان پیوند لارو، در یک زمان اتفاق نمیافتد و ممکن است که یکی از ملکه ها زودتر متولد شده و بقیه را از بین ببرد. بنابراین برای بالا بردن ضریب اطمینان، از روز نهم بعد از پیوند، شاخون ها را داخل قفس هایی به طور جداگانه قرار میدهند تا در صورت تولد زود هنگام بعضی ملکه ها، امکان نیش زدن به شاخون های دیگر و از بین بردن آنها توسط ملکه های متولد شده از بین برود.
این قفس ها به شکل های گوناگون استوانه‌ای و مکعب مستطیل وجود دارند و پرورش‌دهندگان ملکه در این مرحله از آنها استفاده می کنند.
قفس معرفی ملکه باکره
گاهی به جای معرفی شاخون، ملکه باکره به کندوهای جفتگیری معرفی می‌شود. در این مواقع برای معرفی ملکه باکره از قفس پلاستیکی استفاده می‌کنند. طول این قفس ۸، عرض آنها ۲ سانتی متر است و سطح آنها را با توری ریز می‌پوشانند.
روزنه ورود و خروج این قفس را با شیرینی مخصوص پر می‌کنند، که مخلوطی از عسل و پودر است تا زنبورهای کارگر همراه ملکه و زنبورهای کارگر کلنی پس از تغذیه از شیرینی، مسیر را باز کنند و ملکه آزاد شود. در طول مدت یک یا دو روز که شیرینی مخصوص تغذیه شود ملکه و زنبورهای کلنی با شربت شکر تغذیه می شوند و به دلیل هم بو شدن ملکه با کارگران کلنی، معمولا جفتگیری ملکه باکره را می‌پذیرد.
با استفاده از این روش و معرفی ملکه باکره، می‌توان مدت استفاده از کلنی‌های جفتگیری را کاهش داد، زیرا می‌توان ملکه باکره بالغ را به کندو معرفی کرد و نهایتا با کاهش زمان لازم برای جفتگیری، هزینه تولید ملکه را کاهش داد، البته باید توجه داشت که در حال حاضر و در سیستم‌های پرورش ملکه معمولا معرفی شاخون به کندوهای جفتگیری صورت می‌گیرد، ولی در بعضی مواقع و در شرایط خاص معرفی ملکه باکره امکان پذیر است.
منبع : پرورش ملکه زنبور عسل ( دکتر غلامحسین طهماسبی )